Η αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία δεν ήταν μια καθαρά διανοητική επιστήμη όπως αυτή διαμορφώθηκε τους τελευταίους αιώνες στη Δυτική Ευρώπη. Ήταν μια πρακτική, εμπειρική ενασχόληση που σκόπευε στη Γνώση. Ο παρακάτω διάλογος του Σωκράτη με τον Φαίδρο είναι διαφωτιστικός:
-Φαίδρος: Πες μου Σωκράτη, δε λένε ότι από κάπου εδώ γύρω απήγαγε ο Βορέας την Ωρείθυια;
-Σωκράτης: «…Αν κάποιος προσπαθήσει να εξετάσει αυτά θα χρειαστεί πολύ καιρό απασχόλησης. Αλλά εγώ δεν έχω καθόλου καιρό να ασχοληθώ με αυτές τις έρευνες, και η αιτία φίλε μου είναι η εξής: Σύμφωνα με το Δελφικό επίγραμμα, δεν μπορώ ακόμη να γνωρίζω τον εαυτό μου. Έτσι μου φαίνεται γελοίο, ενώ αγνοώ αυτό, να εξετάζω τα ξένα. Για αυτό ακριβώς τα παράτησα και αφού πείστηκα με ό,τι πιστεύουν κοινώς για αυτά, όπως σου έλεγα, δεν τα εξετάζω αλλά κοιτάζω τον εαυτό μου, αν δηλαδή είμαι κάποιο θηρίο πολυπλοκότερο και πιο μανιακό από τον Τυφώνα ή αν είμαι το ημερότερο και αγαθότερο που μετέχει στη θεϊκή και λογική φύση του ζώου...»
εδώ λοιπόν φαίνεται καθαρά ότι η βάση, η απαρχή κάθε είδους γνώσης έχει άμεση σχέση με την αυτογνωσία. Αφού «... Τα διάφορα πάθη των ανθρώπων δείχνουν ότι ο καθένας φέρει μέσα του την Ευτυχία και την Δυστυχία, και ότι τα πιθάρια του καλού και του κακού... δεν είναι στο σπίτι του Δία ακουμπισμένα...» [Iλιάδα ραψωδία Ω στίχος 527], «αλλά βρίσκονται μέσα στην ψυχή...» όπως θα τονίσει ο Πλούταρχος στο έργο του «Περί Ευθυμίας».
Στην αρχαία Ελληνική φιλοσοφία σώζεται ένας μεγάλος αριθμός οδηγιών οι οποίες δόθηκαν από πολλούς φιλόσοφους-μυημένους των αρχαίων μυστηρίων και διδασκάλους-ιδρυτές σχολών, οι οποίοι σκοπεύουν στο να δείξουν στους μαθητές-υποψήφιους της Γνώσης, τί ακριβώς πρέπει να κάνουν και πώς να το κάνουν, κατευθύνοντας τις καθημερινές δραστηριότητες στο ξεπέρασμα ή διάλυση των «άγριων επιθυμιών» και στην επαφή με το θείο.
Στα «Έπη του Πυθαγόρα», έργο ανωνύμου διαβάζουμε έναν τέτοιο κατάλογο συμβουλών και οδηγιών του διδάσκαλου σε έναν μαθητή:
-Η παράδοση το λέει: πάνω απ' όλα να τιμάς τους αθάνατους θεούς και να κρατάς τους όρκους.
-Μετά, να δείχνεις σεβασμό στους ένδοξους ήρωες και στις θεϊκές δυνάμεις.
-Τους συγγενείς σου να τους τιμάς και όσο για τους άλλους κάνε φίλο εκείνον που είναι ενάρετος.
-Κι αφού κατανοήσεις ότι αυτά που σου είπα είναι σωστά, μάθε να κυριαρχείς στο στομάχι, στον ύπνο, στην λαγνεία και στον θυμό. Πρόσεξε! Μη βλάψεις ποτέ μήτε τον εαυτό σου, μήτε κανέναν άλλον. Και να σέβεσαι πιο πολύ την δικιά σου κρίση παρά τους άλλους.
-Να μην λες και να μην κάνεις απερίσκεπτα τίποτα αλλά να είσαι δίκαιος και στις πράξεις και στα λόγια.
-Κατάλαβέ το: η μοίρα όλων είναι να πεθάνουν. Όσον αφορά τα χρήματα, αυτά είναι πρόσκαιρα που άλλοτε τα κατέχεις και άλλοτε τα χάνεις.
-Και όσα κακά σου έχει φέρει η μοίρα, από αυτά που δίνει στους ανθρώπους, μάθε να τα υπομένεις χωρίς να αγανακτείς. Όσο μπορείς να τα γιατρεύεις. Για συλογίσου! Στους καλούς η μοίρα δίνει λίγα από τα κακά αυτά.
-Θα ακούς να λέγονται πολλά. Και καλά, μα και κακά. Μην τα αποδέχεσαι με πάθος επειδή σου αρέσουν μα ούτε να τα απορρίπτεις αμέσως. Και αν λέγεται κάποιο ψέμα άκουσε το με ηρεμία. Και θα σου το τονίσω, μάθε να το εφαρμόζεις πάντα: Μην παρασύρεσαι και ούτε να κάνεις ή να λες κάτι που δε θα σε ωφελήσει.
-Πριν πράξεις κάτι, σκέψου το για να μην κάνεις καμιά ανοησία. Γιατί η ανοησία είναι αυτή που χαρακτηρίζει τον δυστυχισμένο. Να κάνεις εκείνα για τα οποία αργότερα δεν θα μετανιώσεις. Και να αποφεύγεις αυτά που αγνοείς.
-Αν διδαχθείς όσα πρέπει να ξέρεις θα γίνεις πιο ευτυχισμένος.
-Μην παραμελείς την υγεία του σώματός σου -είναι καθήκον σου αυτό- αλλά να έχεις μέτρο στο φαγητό, στο ποτό και στην εκγύμνασή του. Και όταν λέω μέτρο εννοώ αυτό που δεν θα σου φέρει στεναχώριες. Συνήθισε να τρως λιτά και υγιεινά.
-Και πρόσεξε: μην κανείς τίποτα που προκαλεί τον φθόνο.
-Μην είσαι σπάταλος (όπως κάνουν όσοι δεν ξεχωρίζουν το σωστό) αλλά ούτε να είσαι τσιγκούνης. Το μέτρο, είναι το καλύτερο για όλα. Κάνε ό,τι δεν θα σε βλάψει και πριν κάνεις οτιδήποτε να το σκεφτείς.
-Και μην αφεθείς στον γλυκό ύπνο, πριν θυμηθείς στοχαστικά τρεις φορές την κάθε σου πράξη: «Τι κακό έκανα; Τι καλό έκανα; Τι έπρεπε να κάνω και το απέφυγα;»
-Αφού θυμηθείς την πρώτη σου πράξη, να εξετάσεις κάθε γεγονός με την σειρά. Κατόπιν κατηγόρησε τον εαυτό σου για τις άσχημες πράξεις ενώ για τις καλές ευχαριστήσου. Προσπάθησε να εφαρμόζεις αυτές τις συμβουλές, σε αυτές να εξασκείσαι, αυτές να αγαπάς. Γιατί θα σου ανοίξουν το δρόμο που οδηγεί στα θεϊκά χαρίσματα και θα εμφυτεύσουν στην ψυχή σου την Τετρακτύ που είναι η πηγή της αιώνιας ζωής.
-Άρχισε λοιπόν το έργο αυτό αφού πρώτα προσευχηθείς στους θεούς να σε βοηθήσουν να το φέρεις σε αίσιο τέλος.
-Και όταν μάθεις να εκτελείς τέλεια όσα σε έχω συμβουλεύσει, τότε θα γνωρίσεις την ουσία των ανθρώπινων και των θεϊκών πραγμάτων (πόσο περαστικά ή πόσο αιώνια είναι).
-Θα γνωρίσεις επίσης (όσο σου επιτραπεί βέβαια) ότι η ζωή, όπως εκδηλώνεται στο κάθε τι, είναι μία και η αυτή. Έτσι, ούτε στις ματαιότητες να ελπίζεις και ούτε θα υπάρχει κάτι που δεν θα γνωρίζεις, θα μάθεις ότι οι άνθρωποι παθαίνουν συμφορές που τις προκαλούν οι ίδιοι (οι ταλαίπωροι) στους εαυτούς τους. Και ενώ τα καλά είναι κοντά τους, αυτοί ούτε τα βλέπουν, ούτε τα ακούνε. Μονάχα λίγοι από αυτούς γνωρίζουν τον τρόπο να απαλλαγούν από τα κακά.
-Με τέτοια κακομοιριά, βλάπτεται η ψυχική τους υγεία. Τότε κατρακυλούν σαν κύλινδροι, πότε από δω και πότε προς τα κει, μαζεύοντας μύριες συμφορές. Γιατί η καταστροφική Έριδα που είναι κολλημένη πάνω τους και τους ακολουθά, τους βλάπτει, χωρίς να το καταλαβαίνουν. Και αυτή δεν πρέπει να την προκαλούμε αλλά να την αποφεύγουμε.
Το έργο όμως του μαθητή δεν αφορά μονάχα την ήμερα με τις μύριες καθημερινές της ενασχολήσεις. Εκτείνεται και πέρα από αυτήν στον χώρο του Ύπνου όπου δεν υπάρχει μόνο η πηγή της Λήθης αλλά και της αληθινής Μνημοσύνης για όποιον «αναζητά και λαχταράει να νιώσει εκείνο που δεν γνωρίζει».
Στην Πολιτεία του Πλάτωνα, ο Σωκράτης, μιλώντας για τον Ύπνο θα πει στον Φαίδρο:
«Όταν όμως ένας άνθρωπος έχει ρυθμίσει τη δίαιτά του με τους κανόνες της υγιεινής και της σωφροσύνης. όταν, πριν παραδοθεί στον ύπνο, ξυπνάει το λογιστικό μέρος της ψυχής του και το θρέφει με καλούς λόγους και σκέψεις και συγκεντρώνει σε αυτές όλη την διάνοιά του. όταν, χωρίς ούτε να στερήσει ούτε να παραφορτώσει το επιθυμητικό, του παραχωρεί όσο ακριβώς του χρειάζεται για να αποκοιμηθεί και να μην έρχεται να διαταράσσει το καλύτερο μέρος της ψυχής με την χαρά του ή την λύπη του, αλλά το αφήνει μόνο του και ανεπηρέαστο να αναζητεί και να λαχταράει να νιώσει εκείνο που δεν γνωρίζει, ή από τα περασμένα ή από τα παρόντα ή από τα μέλλοντα. Όταν επίσης αυτός ο άνθρωπος κατευνάσει το θυμοειδές μέρος της ψυχής του και κοιμηθεί χωρίς να έχει την καρδιά του ταραγμένη από οργή εναντίον άλλων. όταν τέλος καθησυχάσει αυτά τα δύο μέρη της ψυχής κρατώντας άγρυπνο μόνο το τρίτο, όπου εδράζει η φρόνηση και έτσι αναπαυθεί, ξέρεις βέβαια ότι τότε το πνεύμα του αγγίζει όσο γίνεται περισσότερο την αλήθεια και κάθε άλλο παρά φαντασίες παράνομες του παρουσιάζονται στα όνειρά του.
Εκείνο που μας ενδιαφέρει να γνωρίζουμε είναι αυτό που έχει μέσα του ο καθένας μας, ακόμη και εκείνοι που θεωρούνται περισσότερο κύριοι των παθών τους, ένα είδος φοβερών άγριων και παράνομων επιθυμιών. Αυτό γίνεται ολοφάνερο στον ύπνο. Σκέψου λοιπόν τώρα αν σου φαίνεται πως έχω δίκιο και συμφωνείς μαζί μου».
Συμπέρασμα
Ζούμε στην εποχή όπου κυριαρχεί το «νέο». Νέες ιδέες, νέες απόψεις και νέα προϊόντα. Έρχονται να μας γοητεύσουν για λίγο και να μας κατευθύνουν σε διάφορους δρόμους. Πολλές φορές αφού χάσουμε την ψυχή μας, το Βαθύτερο Είναι μας, τότε και μόνο τότε αντιλαμβανόμαστε πως πρόκειται για την λεγόμενη «οδό της απώλειας», για μονοπάτι χωρίς επιστροφή.
Έτσι, διαρκώς ανακαλύπτουμε ότι ο αυθεντικά σωστός τρόπος που οδηγεί στη Γνώση, στην Ευτυχία και την Αυτο-ανακάλυψη ήταν και είναι ένας. Πανάρχαιος.
Όπως η ψυχή του ανθρώπου.
